Bazylika katedralna
Wniebowzięcia
Najświętszej Maryi Panny
w Płocku
explore
Wstęp
Matka
kościołów
Mazowsza
Na malowniczym, 50 metrowym Wzgórzu Tumskim, od niemal dziewięciu wieków wznosi się płocka Bazylika Katedralna. Świątynia była świadkiem najważniejszych wydarzeń na piastowskim Mazowszu, zyskując, wraz z opactwem i muzeum diecezjalnym, miano Pomnika Historii.
Bazylika katedralna należy do najstarszych i największych w kraju, będąc jednocześnie największą renesansową katedrą na północ od Alp, na której wzorowały się inne świątynie w Polsce. W jej wnętrzu znajdziemy kopię brązowych Drzwi Płockich, będących unikatowym przykładem sztuki romańskiej w tej części Europy. Zachwyca swym pięknem polichromia z herbami wszystkich biskupów płockich. Pod północną wieżą, w Kaplicy Królewskiej, w klasycystycznym sarkofagu pochowani są władcy Polski: Władysław I Herman i Bolesław III Krzywousty, a w krypcie Konrad Mazowiecki i inni książęta. Unikatowe dzieła rzemiosła artystycznego zgromadzone w skarbcu dopełniają obrazu prawdziwej perły w koronie polskich zabytków historycznych.
gigapanorama
Historia
Największa
nekropolia
władców Polski
Od dziewięciu wieków katedra płocka trwa na straży wiary i historii.
Na przestrzeni wieków katedra zmieniała wygląd, jednak niezmiennie była najważniejszą świątynią Mazowsza. Po ustanowieniu płockiej diecezji w 1075 r. wybudowano pierwszy drewniany kościół katedralny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Podczas panowania Bolesława III Krzywoustego, ówczesny biskup Aleksander z Malonne, rozpoczął wznoszenie największej w kraju murowanej, trójnawowej, romańskiej bazyliki.
W XVI w., po wielu pożarach i licznych zniszczeniach, rozpoczęto gruntowną, renesansową przebudowę świątyni, do której nawiązano podczas kolejnych prac na początku XX wieku, uzupełniając wnętrza o polichromię. Od 1910 r. katedra nosi tytuł Bazyliki Mniejszej. Ostatnich zmian w świątyni dokonano na początku XXI w. Od 2018 roku, wraz z opactwem i muzeum, została wpisana na listę Pomników Historii.
Od średniowiecznej świątyni do Pomnika Historii
Tysiąc lat historii Polski, Mazowsza i Płocka zapisane w katedralnych murach
Architektura
Wielka trzecia
przebudowa
katedry
Na początku XX w. przebudowano płocką katedrę pod kierunkiem architekta Stefana Szyllera, twórcy gmachu „Zachęty” oraz wieży klasztoru jasnogórskiego.
Gruntowny remont miał przywrócić świątyni renesansowy charakter. Zachowane projekty zawierają plan sytuacyjny terenu wraz z katedrą, przekroje budynku, rozwój form architektonicznych frontonu, detale architektoniczne oraz przykłady rozwiązań technicznych zastosowanych wewnątrz katedry. Rysunki prezentują koncepcje, z których tylko niektóre zostały wybrane do realizacji.
Podczas remontu rozebrano popękane sklepienia i znaczne partie murów. Górnym partiom wież nadano kształt ośmioboczny i zwieńczono spiczastymi dachami, a kopułę osadzono na tamburze. W dolnej części budynek został obłożony granitem, górne ściany zrekonstruowano z cegły oraz wzniesiono murowany chór. Przebudowano fronton. Wiele elementów wnętrza zostało wykonane według projektu S. Szyllera: marmurowy neorenesansowy ołtarz, drewniane, rzeźbione stalle, tron biskupi i ambona.
Eklektyczna
bazylika
z renesansowym
wnętrzem
Płocka katedra to jeden z najcenniejszych zabytków w kraju. Obecny wygląd budowli łączy style romański, gotycki i neorenesansowy.
Włoscy architekci stworzyli w Płocku największą renesansową katedrę na północ od Alp. Świątynia to trójnawowa, orientowana bazylika z trzema apsydami, zbudowana na planie krzyża treflowego. Wyglądem nawiązuje do renesansowego projektu z XVI w. z kopułą. Dolna część katedry wykonana jest z granitowych ciosów, natomiast górne ściany z cegieł. Fronton, ujęty gotyckimi wieżami, zwieńczono zębatym szczytem. Poniżej znajduje się neoromańska rozeta i portal arkadowo-kolumnowy.
gigapanorama
Kaplica
Największa
nekropolia
dynastii Piastów
Miejsce spoczynku książąt Mazowsza i Władców Polski.
Do Kaplicy Królewskiej prowadzi kuta krata. Pośrodku stoi klasycystyczny sarkofag z czarnego marmuru ze szczątkami władców Polski. Płytę z insygniami władzy królewskiej oraz łacińskim napisem: „Pamięci znakomitych panujących królów Polski: Władysława Hermana (…) i syna jego Bolesława” podtrzymują orły. Na obwodzie napis: „Władcy i dziedzice ziem: krakowskiej, sandomierskiej, śląskiej, wielkopolskiej, mazowieckiej, dobrzyńskiej, michałowskiej, łęczyckiej i Pomorza”. Przód zdobi alabastrowy orzeł piastowski. Na polichromiach program ikonograficzny religijno-patriotyczny.
Szczątki władców i książąt mazowieckich chowanych w katedrze od XI do XV w. ostatecznie zostały złożone w 1825 r. w podziemnej krypcie. Do tego czasu spoczywały pod wejściem do prezbiterium. W 1972 r. otwarto grobowiec i poddano kości badaniom, po czym w 1975 r. uroczyście złożono w sarkofagu szczątki Władysława I Hermana i Bolesława III Krzywoustego, a pozostałe w podziemnej krypcie. W 2020 r. przeprowadzono badania DNA.
Drzwi
Porta Fidei
Drzwi Płockie
Oryginał w Nowogrodzie Wielkim na Rusi, kopia z brązu w katedrze w Płocku.
Drzwi do katedry w Płocku zamówił biskup Aleksander z Malonne (zm. 1156). Mistrz Riquin, wraz z pomocnikiem Waismuthem, odlali je w brązie, w technice wosku traconego, w latach 1152-1154 w jednej z magdeburskich odlewni. Nie ma pewności czy należała ona do tamtejszej fabrica ecclesiae, działającej przy katedrze, zarządzanej przez biskupa Wichmana z Wetynu (ok. 1110-1192).
Figurki biskupów i wykonawców znajdują się wśród reliefów, do których w 1 ćwierci XV w. dodano jeszcze przedstawienie ruskiego odlewnika, mistrza Abrahama. On też przystosował wrota do portalu zachodniego w soborze sofijskim w Nowogrodzie Wielkim na Rusi, dodając cyrylicą tłumaczone z łaciny ruskie napisy. Hipotetycznie przyjmuje się, że drzwi zostały zrabowane z Płocka pod koniec XIII w. i po różnych kolejach losu, zawieszono je jako „miedzianą ikonę” w cerkwi prawosławnej na początku XV w.
Rekonstrukcja
Rekonstrukcja układu kwater w powiązaniu z artykułami wiary, nawiązuje do starodawnej tradycji chrześcijańskiej, wedle której każdy z Apostołów, zanim wszyscy rozeszli się w świat na misję ewangelizacyjną, wygłosił jeden artykuł wiary, co trafnie wyraża polska nazwa Skład Apostolski.
Dla upamiętnienia tego faktu od IX wieku obchodzono w Kościele powszechnym święto Rozejścia Apostołów, zwane także świętem Rozesłania Apostołów (Divisio Apostolorum). Ikonografia kwater Drzwi Płockich przypomina o tej odległej tradycji. Oto schemat ukazujący przyporządkowanie kwater do XII artykułów wiary Składu Apostolskiego.
Dwie grupy apostołów tworzących Kolegium Apostołów wraz z Maryją (Mater Apostolorum)
3D MODEL
Wniebowstąpienie Jezusa
3D MODEL
Stworzenie Ewy / Grzech pierworodny
3D MODEL
Chrzest Chrystusa
3D MODEL
Zwiastowanie Maryi
3D MODEL
Nawiedzenie Elżbiety
3D MODEL
Narodziny w Betlejem
3D MODEL
Pokłon Mędrców ze Wschodu
3D MODEL
Ofiarowanie Marii w świątyni
3D MODEL
Herod
3D MODEL
Rzeź niewiniątek
3D MODEL
Rachela
3D MODEL
Ucieczka do Egiptu
3D MODEL
Wjazd do Jerozolimy
3D MODEL
Zdrada Judasza i pojmanie Jezusa
3D MODEL
Biczowanie
3D MODEL
Misterium Crucis
3D MODEL
Józef z Arymatei
3D MODEL
Nikodem
3D MODEL
Zstąpienie do otchłani
3D MODEL
Pusty grób
3D MODEL
Wniebowzięcie Eliasza
3D MODEL
Wniebowstąpienie Jezusa
3D MODEL
Maiestas Domini
3D MODEL
Kołatka o lwiej paszczy 1
3D MODEL
Kołatka o lwiej paszczy 2
3D MODEL
Gołębica Ducha Świętego
3D MODEL
Uwolnienie św. Piotra
3D MODEL
Biskup Aleksander z Malonne
3D MODEL
Biskup Wichman
3D MODEL
Św. Maurycy z towarzyszami
3D MODEL
Psychomachia
3D MODEL
Maiestas Domini
3D MODEL
Malarstwo
Malarstwo
sztalugowe
W dziale malarstwa prezentujemy tylko trzy olejne obrazy na płótnie. Dwa ściśle związane z katedrą, wisiały w kaplicach nawy poprzecznej (transeptu) od końca XVIII w. do początków XX w. Trzeci zaś ukazuje najcenniejsze skarby katedralne w powiązaniu z dziejami Kapituły Katedralnej Płockiej.
W trakcie renowacji katedry płockiej na początku XX w. arch. Stefan Szyllera zaprojektował nową aranżację w kaplicach transeptu. W miejsce dużych ołtarzowych obrazów wykuto okna, przywracając w ten sposób pierwotny zamysł architekta i umieszczono witraże.
W kaplicy Najświętszego Sakramentu od 1798 r. wisiał obraz nieznanego malarza pt. Żal św. Piotra. Obraz ten przeniesiony został do muzeum diecezjalnego w roku 1901.
Naprzeciwko, w kaplicy św. Zygmunta, kapituła katedralna wystawiła patronowi Płocka ołtarz i w 1792 r. zamówiła obraz z wizerunkiem świętego. Obraz ten w 1901 r. został przeniesiony do powstającego Muzeum Diecezjalnego.
Obraz Jana Czesława Moniuszki, Cesarz Maksymilian I nadaje herb Kapitule Płockiej 1518 roku, powstał w 1908 r. Zrabowany w czasie II wojny światowej, staraniem Kapituły Katedralnej powrócił w 2016 r. Kapituła posiada herb od ponad 500 lat. Od cesarza Maksymiliana przyjmuje go wybitny biskup płocki Erazm Ciołek, na obrazie widoczne są najcenniejsze zabytki skarbca katedralnego: herma oraz pastorał bpa Krzyckiego.
Zachwycająca
neorenesansowa
polichromia
Płock i jego mieszkańcy uwiecznieni na dekoracjach ściennych autorstwa malarza Władysława Drapiewskiego.
Po rozpoczęciu renowacji architektonicznej katedry na początku XX w. wykonanie polichromii powierzono Władysławowi Drapiewskiego, który w trzech etapach: przed I wojną światową, w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej pokrył wnętrze bazyliki płockiej polichromią renesansową przy użyciu wyjątkowo trwałych barwników mineralnych Keima. Malatura opowiada ewangeliczne dzieje, ukazuje kult Maryi i skłania do refleksji nad życiem Chrystusa.
Sklepienie nawy głównej symbolizuje niebo. Na ścianach poniżej umieszczono sześć dużych obrazów przedstawiające sceny z życia Chrystusa. Charakterystyczny jest obraz przedstawiający nauczanie Chrystusa na górze na tle Płocka. Treść dekoracji malarskiej w kopule i we wspierającej ją konstrukcji architektonicznej przedstawia działalność Ducha Świętego w Kościele. Odmienną treść, nawiązującą do wezwania świątyni, prezentuje polichromia prezbiterium poświęcona kultowi Matki Bożej.
Wiara i historia
zapisane
w szkle witraży
Renowacja architektoniczna katedry na początku XX w. łączyła się z pracami przy witrażach, które miały stanowić całość z polichromią.
Największy witraż znajduje się w apsydzie prezbiterium nad ołtarzem i przedstawia Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Na kolejnych ukazano Zwiastowanie Maryi Panny, Maryję tronującą z Dzieciątkiem, Maryję na tronie oraz Niewiastę obleczoną w Słońce. W lewej nawie bocznej dekoracyjne okna przedstawiają królową Jadwigę, św. Andrzeja Bobolę i św. Piusa X, natomiast w prawej św. Józefa Robotnika, św. Wojciecha i św. Jacka Odrowąża. W lewej kaplicy transeptu znajduje się witraż Serca Jezusowego, a naprzeciwko św. Zygmunta, patrona Płocka. Kaplicę Sierpskich ozdabia witraż św. Antoniego z Dzieciątkiem Jezus, natomiast Kaplicę królewską Śluby Jana Kazimierza.
Część witraży została wykonana według projektu autora polichromii Władysława Drapiewskiego, natomiast pozostałe wykonano w II połowie XX wieku.
Skarbiec
Bezcenne
rękodzieło
z katedralnego
skarbca
Korona, relikwiarze, naczynia liturgiczne i ornaty, czyli co skrywa skarbiec katedralny.
Katedra płocka, jako jedna z najstarszych, posiada wspaniałe zabytki złotnictwa i rzemiosła artystycznego. Pierwotnie gromadzono je w skarbcu katedralnym, który znajdował się nad północną zakrystią i aż do końca XVIII w. należał do najbogatszych w Polsce. Obecnie zbiory znajdują się w pobliskim Muzeum Diecezjalnym w opactwie pobenedyktyńskim oraz w specjalnie wzniesionym przez architekta ostatniej przebudowy świątyni przykatedralnym budynku.
Najwartościowsze zabytki skarbca stanowią: dzieło złotnictwa romańskich czasów średniowiecza – srebrny, pozłacany kielich z pateną, ufundowany przez księcia Konrada I Mazowieckiego w 1239 r., relikwiarz hermowy św. Zygmunta z 1370 r. fundacji króla Kazimierza Wielkiego, zwieńczony najstarszym zachowaną polską koroną XIII z wieku, ozdobioną szafirami, rubinami i perłami, puszkę czerwińską z ok. 1180 r. oraz komplet szat liturgicznych i złoty kielich z początku XVII w. fundacji biskupa Karola Ferdynanda Wazy.
Promocja Kultury
Projekt „Cyfryzacja i wirtualizacja Katedry Piastów w Płocku, serca Wzgórza Tumskiego – Pomnika Historii” otrzymał dofinansowanie ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych.
