Misterium Crucis
- Opis
- Belki krzyża są ukształtowane na wzór pnia palmowego, przybierając formę tzw. Crux Florida, ukazując symbolicznie Krzyż jako Drzewa Życia. Alegoryczne rozumienie Krzyża wyraża cztery idee, symbolicznie zaznaczone tablicami na zakończeniu jego ramion: 1) Śmierć na Krzyżu jest końcem Starego Testamentu, 2) jest początkiem Kościoła, 3) przez Krzyż Zbawiciel otworzył nam niebo, 4) pokonał śmierć. Nad głową Chrystusa wyryto zniekształcony titulus - RNE, co można odczytać jako: REX NAZARENORUM albo REX NAZARENUS. Postać Ukrzyżowanego Chrystusa nie ma znamion męki. Brakuje gwoździ i cierniowej korony, a prawy bok nie nosi śladów przebicia włócznią, prawa ręka jest oderwana od krzyża i trzyma ją Maryja. Żywy Chrystus na krzyżu jest ukazany jako Zwycięzca - Christus Victor, albowiem zapewnił swoim wyznawcom przejście do życia wiecznego. Dlatego Ukrzyżowanie było jeszcze jednym sposobem na wyrażenie teofanii w sztuce. Maryja tuli do pocałunku prawą rękę ukrzyżowanego Syna. Scenę można skomentować cytatem z apokryficznej Ewangelii Nikodema: „Matka Boża stanęła i zawołała głosem wielkim: «Synu mój, Synu mój!» I zwrócił się ku niej Jezus, a ujrzawszy blisko niej płaczącego wraz z niewiastami Jana, rzekł: «Oto syn twój». A następnie rzekł do Jana: «Oto matka twoja». A ona zapłakała głośno i mówiła: «Opłakuję cię, synu, bo niesprawiedliwie cierpisz, bo przewrotni Żydzi wydali cię na gorzką śmierć. Cóż uczynię bez ciebie, synu? Jak będę żyła bez ciebie? [...] Gdzie są twoi uczniowie, którzy chwalili się, że umrą z tobą? Gdzie są ci, których uzdrowiłeś? Dlaczego nie znalazł się nikt, aby ci pomóc?» Potem zwróciwszy się do krzyża rzekła: «Nachyl się krzyżu tak, abym mogła objąć i ucałować mojego syna, którego swymi piersiami wykarmiłam w sposób niezwykły, boć męża nie znałam. Nachyl się krzyżu, bo chcę uściskać syna. Nachyl się krzyżu, abym mogła jako matka połączyć się z synem»” (Ew Nik X, 4 gr. B). W kompozycji Ukrzyżowania często ponad krzyżem ukazywano ciała niebieskie - słońce i księżyc. Odnoszą się one do zjawisk kosmicznych, jakie towarzyszyły śmierci Jezusa. W sztuce średniowiecznej znaki astralne niekiedy zastępowali aniołowie. Ich obecność objaśnia apokryficzny tekst z Ewangelii Bartłomieja: „Panie, gdy Ty szedłeś po to, by zostać ukrzyżowanym, ja krocząc za tobą z daleka, ujrzałem ciebie wiszącego na krzyżu i aniołów zstępujących z nieba i wielbiących ciebie. A gdy nastała ciemność, zobaczyłem, że znikłeś z krzyża; usłyszałem jedynie głos w podziemiach oraz wielki lament i zgrzytanie zębów. Wyjaw mi, Panie, dokąd poszedłeś z krzyża?” (Ew Bart I, 6-7).