Kolegiata Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata w Stargardzie
explore
Wstęp
Cel
projektu
Platforma wirtualna powstała jako część projektu „Kolegiata w Stargardzie – perła gotyku zachodniopomorskiego” realizowanego przez Biuro Dokumentacji Zabytków w Szczecinie w partnerstwie z Fundacją Wirtualizacji Narodowego Dziedzictwa Kulturowego i parafią pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata w Stargardzie.
Zadanie polegało na wiernym odtworzeniu architektury Pomnika Historii – Kolegiaty Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata w Stargardzie oraz znajdujących się w niej zabytków ruchomych poprzez dwu- i trójwymiarową cyfryzację. Głównym celem projektu było opracowanie i digitalizacja zasobów dziedzictwa kulturowego oraz udostępnianie i umożliwianie ponownego wykorzystywania zasobów cyfrowych do celów popularyzacyjnych, edukacyjnych, naukowych oraz podejmowanych w przyszłości badań konserwatorskich i prac konserwatorsko-restauratorskich.
W trakcie realizacji zadania wykorzystano najnowsze technologie pomiarowo-wizualizacyjne oraz technologie internetowe.
Projekt uzyskał dofinansowanie Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach programu Kultura Cyfrowa 2021 oraz Zachodniopomorskiego Urzędu Marszałkowskiego.
Historia
Perła
gotyku
Pomorza
Zachodniego
17 września 2010 r. rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zespół kościoła pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury miejskie Stargardu zostały uznane za Pomnik Historii.
Stargard należał do najważniejszych ośrodków miejskich Księstwa Pomorskiego władanego przez dynastię Gryfitów. Dzięki bogactwu mieszczan, konkurujących ze szczecinianami o prymat w handlu zbożem, możliwe było wybudowanie jednego z najświetniejszych obiektów architektury gotyckiej na Pomorzu Zachodnim – kościoła Mariackiego.
Charakteryzuje się on rozmachem i bogactwem rozwiązań architektonicznych, dzięki czemu należy do najwybitniejszych przykładów fary hanzeatyckiej, łącząc w sobie tradycje gotyku francuskiego i charakterystyczne dla pobrzeża Bałtyku użycie do budowy nie kamienia a cegły. Takie rozwiązanie realizowały w średniowieczu tylko najbogatsze i najpotężniejsze miasta południowego pobrzeża Bałtyku.
gigapanorama
Ku czci Boga
i na chwałę
mieszkańców miasta
Czasy budowania: XIII – XV w.
Dzisiejsza świątynia, posadowiona w samym centrum średniowiecznego miasta, po płd.-wsch. stronie rynku, została zbudowana zapewne w miejscu starszej, gdyż za początek jej budowy uznaje się rok 1292, a już pół wieku wcześniej kościół w Stargardzie pojawił się w dokumentach biskupa kamieńskiego, do którego wówczas należało miasto.
W końcu XIII w. wzniesiono bezwieżową, trójnawową, czteroprzęsłową halę korpusu nawowego z trójprzęsłowym zamkniętym trójbocznie prezbiterium. Fasadę zachodnią wieńczył schodkowy szczyt ze smukłymi blendami i wnęką w kształcie krzyża w wierzchołku.
Kształt świątyni znanej w XXI w. zawdzięczamy prawdopodobnie Heinrichowi Brunsbergowi, twórcy pomorskiej gotyckiej szkoły architektury, dzięki któremu została rozbudowana w XIV-XV w.
Otrzymała ostatecznie formę trójnawowej bazyliki z zamkniętym wielobocznie prezbiterium z obejściem i wieńcem kaplic, szeregiem kaplic bocznych i galerią triforyjną, a także nową fasadę zachodnią, zaplanowaną jako monumentalne założenie dwuwieżowe.
Zaspokoiło to ambicje mieszczan stargardzkich, dając artystyczne i materialne świadectwo ich bogactwa i gustu.
Niezniszczalny
symbol miasta
Od początku swojego istnienia kościół Mariacki był powodem do dumy mieszkańców Stargardu. Nie zmogły go wojny ani kataklizmy, które niszczyły jego mury i wyposażenie, a stargardzianie zawsze potrafili zmobilizować się w trudnych chwilach, by przywrócić swojej farze świetność i blask. Jego wieże niezmiennie już z daleka witają podróżnych, zapraszając do „Miasta Wież”.
Remont stulecia
Remont
stulecia
kolegiaty
Mariackiej
Projekt „Rozwój zasobów kulturalnych poprzez prace konserwatorsko – restauratorskie w Kolegiacie pw. N.M.P. Królowej Świata w Stargardzie” uzyskał dofinansowanie z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Oś Priorytetowa 8. Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury. Działanie 8.2 Ochrona zabytków. Wartość całkowita projektu wynosi 20 773 859,98 zł, przyznane dofinansowanie wynosi 17 604 596,05 zł. Zakończenie realizacji projektu, rozpoczętego w 2020 r., planowane jest do 28 kwietnia 2023 r.
Jak mówi proboszcz parafii pw. NMP Królowej Świata w Stargardzie ks. dr Janusz Posadzy: Zakres prac jest ogromny, w kościele nie było renowacji od 1905 r. Wymieniane są wszystkie instalacje – elektryczna, zabezpieczenia przeciwpożarowego, wymieniane będą posadzka i nagłośnienie; będziemy mieć także nowe organy.
Zespół kolegiaty wraz murami obronnymi Stargardu w 2010 r. został wpisany na listę Pomników Historii. Dzięki otrzymanej z Unii Europejskiej dotacji możliwe jest przywrócenie świątyni, będącej jednym z najcenniejszych zabytków Pomorza Zachodniego, pełnego blasku. Parafia w ramach projektu może przeprowadzić liczne roboty budowlane, konserwatorskie i restauratorskie.
Projekt obejmuje odnowienie elewacji północnej i południowej świątyni oraz elewacji prezbiterium i kaplicy Mariackiej, naprawę wszelkich konstrukcyjnych pęknięć murów, całkowity remont kościelnych posadzek. Ważnym elementem prac jest wymiana wewnętrznej i zewnętrznej instalacji elektrycznej, istotna dla bezpieczeństwa obiektu, ale także umożliwiająca stworzenie całkowicie nowej oprawy świetlnej kolegiaty wraz z otoczeniem.
Działania konserwatorskie obejmują również wystrój malarski obiektu, w którym najstarsze malowidła pochodzą z XV wieku. Kolegiata Mariacka jest nie tylko kościołem, lecz także ważnym ośrodkiem kultury, dlatego m.in. w ramach projektu zostaną zakupione i zamontowane nowe organy.
Dzięki projektowi możliwe stanie się wejście do miejsc do tej pory niedostępnych dla odwiedzających świątynię. Przestrzeń dostępna dla wiernych i zwiedzających kolegiatę zostanie powiększona o 35 procent. Po realizacji inwestycji będzie można m.in. lepiej podziwiać XVII-wieczny ołtarz główny wraz z umieszczonym w nim, pochodzącym z tego samego okresu, obrazem „Jezus przed Piłatem”. Ponadto projekt zakłada dłuższe otwarcie i udostępnienie świątyni dla zwiedzających, wiele działań edukacyjno-kulturalnych, związanych także z organizacją koncertów i wydarzeń muzycznych.
Uzupełnieniem prac prowadzonych w ramach projektu jest finansowany przez Samorząd Województwa Zachodniopomorskiego pierwszy etap konserwacja drewnianej barokowej supraporty Mouviviusa z 1734 roku. Dotacja wynosi 185 000 zł.
Architektura
„Tak wysoko wysklepiony,
żem podobnie
wysokiego chyba
jeszcze nie widział”
Te słowa Filipa Hainhofera z Augsburga, znawcy sztuki podróżującego po licznych miastach XVII-wiecznej Europy, zaświadczają o wrażeniu, jakie stargardzka świątynia wywierała na przybywających do miasta nad Iną.
Stargardzka kolegiata to monumentalna budowla, w której zrealizowano pełny program przestrzenny hanzeatyckiej fary miejskiej (wzorowany na kościele Mariackim w Lubece), a jednocześnie odwołująca się do gotyckich katedr frncuskich swoim dwuwieżowym masywem zachodnim, poligonalnym obejściem chóru, wieńcem kaplic i galeryjką triforyjną we wnętrzu prezbiterium.
Jej imponująca architektura jest prawdopodobnie dziełem Heinricha Brunsberga, o czym zaświadczać ma m.in. bogactwo ornamentów architektonicznych.
Po przebudowie w końcu XIV w. świątynia uzyskała formę bazylikową z potężnym masywem wieżowym. Posiada imponujące rozmiary: długość – 77,6 m, szerokość (bez kaplicy Mariackiej) – 37,2 m; wysokość – 39,5 m; wysokość wieży północnej – 53 m, wysokość nawy głównej – 30,2 m przy szerokości 10,4 m.
Jej atutem jest przede wszystkim artyzm rozwiązań konstrukcyjnych i detalu architektonicznego (maswerki, elementy glazurowane).
gigapanorama
Mury
zewnętrzne
świątyni
Kościół Mariacki to trójnawowa bazylika z zachodnim masywem wieżowym i wielobocznie zamkniętym prezbiterium, do którego przylega od północy kaplica Mariacka a od południa zakrystia. Zbudowany został z cegły gotyckiej w wątku wendyjskim, gotyckim i mieszanym. Cokół z kostki granitowej (od strony zachodniej gzyms cokołu wykonany z wapienia gotlandzkiego).
Prezbiterium zamknięte sześciobocznie ma okna uszeregowane w dwie kondygnacje, tak by dolne doświetlały kaplice obejścia, a górne – znacznie wyższe, bezpośrednio nawę obejścia. Prezbiterium posiada najbogatszą dekorację architektoniczną, podobną do tej, którą można zobaczyć na przylegającej do niego kaplicy Mariackiej. W lizenach wycięte są ostrołukowe blendy o zwieńczeniach z bogatą oprawą maswerkową i szeregiem wimperg.
Prezbiterium
Wybudowane w XIV w. prezbiterium zamknięte sześciobocznie ma główną nawę zamkniętą trójbocznie, dwuipółprzęsłową, otoczoną obejściem i wieńcem kaplic umieszczonych między przyporami wciągniętymi do wnętrza.
Elewacja prezbiterium otrzymała najefektowniejszą dekorację architektoniczną, która oparta jest na płaskich lizenach wyznaczających kolejne przęsła obejścia. W lizenach wycięte są, ułożone w trzech poziomach, bliźniacze, ostrołukowe blendy, w których pierwotnie znajdowały się rzeźby. Zwieńczenia blend otrzymały bogatą oprawę maswerkową z koronkowymi rozetami i szeregiem różnej wielkości wimperg. Profilowane naroża są ułożone naprzemiennie z cegły normalnej i ciemnej zendrówki. Okna prezbiterium zostały uszeregowane w dwie kondygnacje, tak by dolne doświetlały kaplice, a górne – znacznie wyższe, bezpośrednio nawę obejścia.
Kolegiata charakteryzuje się artyzmem rozwiązań konstrukcyjnych oraz bogactwem detalu architektonicznego. Badacze za szczególnie ciekawe uznają rozwiązanie różnicujące zarys wewnętrznej i zewnętrznej części prezbiterium, dzięki któremu wyeksponowane są załamania murów obwodowych w prześwitach arkad międzynawowych, a także urozmaicony układ sklepień trójpromiennych w obejściu.
Korpus
W XV w. rozbudowano dawne halowe wnętrze czteroprzęsłowego korpusu nawowego, do kształtu bazyliki, pozostawiając jednak formy ośmiobocznych filarów, podłucza arkad międzynawowych, części ścian i sklepienia naw bocznych, do zewnętrznych ścian których dobudowano rzędy kaplic.
We wnętrzu nawy głównej uwagę odwiedzającego przyciąga wysokie triforium znajdujące się ponad arkadami międzynawowymi, mające formę wąskiego korytarzyka w grubości muru. Takie rozwiązanie jest unikatowe na obszarze budownictwa ceglanego.
W miejscu styku północnej nawy bocznej z obejściem chóru można, jeśli podniesie się głowę do góry, zobaczyć niszę – ślad po dawnym ganku obiegającym halę.
Nawa główna przykryta jest sklepieniem gwiaździstym, a nawy boczne i kaplice przy korpusie nawowym – krzyżowo-żebrowymi. Na sklepieniu wyeksponowano barokowe przedstawienia muzykujących aniołów, zgrupowanych po osiem w każdym przęśle. Także na łuku tęczowym i łuku empory organowej konserwatorzy z początku XX w. – po skuciu grubych, pięciocentymetrowych tynków pochodzących z czasu poprzedniej konserwacji (1819–1824) – postanowili zachować barokowe dekoracje w formie liści akantu. Polichromie zdobiące filary i ściany wnętrza z motywem podziału na ciosy za pomocą czerwonych fug na podbiale zostały zrekonstruowane na podstawie fragmentów zachowanych w wieży południowej.
We wnętrzu zachowało się niewiele elementów dawnego wyposażenia świątyni. Uwagę przyciąga ołtarz główny pochodzący z 1663 r. – dzieło mistrzów stargardzkich powstałe dzięki fundacji stargardzkiego kupca. Dopełnieniem ołtarza jest, zrekonstruowana na podstawie jego motywów zdobniczych, ambona. Umieszczono ją dla lepszej akustyki przy północnym filarze łuku tęczowego.
Wieże
Przed końcem XIV w. rozpoczęto budowę nowej fasady zachodniej kościoła, zaplanowanej jako monumentalne założenie dwuwieżowe. W międzywieżowej części fasady przepruto wielkie okno, oświetlające otwartą do wnętrza nawy głównej halę.
Nad tą dolną kondygnacją wzniesiono najpierw wieżę północną. Budowa wieży południowej nie została nigdy całkowicie ukończona. Dlatego widoczne z daleka, wyrastające z jednego masywu wieże świątyni różnią się między sobą. Wieża północna, zwieńczona blankami oraz czterema smukłymi narożnymi ośmiobocznymi wieżyczkami w górnej partii staje się ośmioboczna, z barokowym, dwukondygnacyjnym hełmem zwieńczonym iglicą. Wieża południowa, znacznie niższa, nakryta jest dachem dwuspadowym.
Elewacje wież w dolnej części przeprute oknami, w górnej zostały podzielone wysokimi, czwórdzielnymi, ostrołukowymi blendami. Ich najważniejszym elementem są duże puste koła wierzchołkowe, oparte na dwóch mniejszych kołach wieńczących połówki blendy, spoczywających z kolei na zdwojonych łukach pełnych. Takie rozwiązanie dekoracji jest przez historyków architektury określane jako typ blendy stargardzkiej i znalazło swoje naśladownictwo w wielu kościołach pomorskich, zarówno miejskich, jak i wiejskich. Spotkać je można także poza granicami ówczesnego Księstwa Pomorskiego, nie tylko na budowlach kościelnych, ale także świeckich, np. w Marburgu, w Naddemin koło Neubrandenburga w Meklemburgii, czy w duńskim Helsingør.
W bocznych ścianach obu wież znajdują się portale. W wieży północnej ulokowany został portal uskokowy z o ościeżach profilowanych wałkiem, zdobiony scenami figuralnymi. Wieżę południową zdobi niezwykle dekoracyjny w swej formie – o uskokowych, profilowanych wałkiem ościeżach i zygzakowato ukształtowanych łukach archiwolty, nad którą znajduje się płycina z czterolistnymi rozetkami – portal późnogotycki, w dużej części zrekonstruowany na pocz. XX w.
Kaplica Mariacka
Wybudowana ok. 1400 r. po północnej stronie świątyni, przy zachodnim przęśle prezbiterium, kaplica Mariacka otrzymała kształt wydłużonego ośmioboku. Do obejścia otwarta jest szeroką arkadą. W 1741 r. wybudowano obecne sklepienie.
Mury kaplicy zostały ozdobione pionowymi pasami ceramicznej dekoracji o wyjątkowym bogactwie form, umieszczonymi w wielobocznych przyporach. W niszach zwieńczonych wimpergami i maswerkowymi rozetami, opartych o wsporniki w kształcie masek, pierwotnie stały rzeźby świętych wykonane z wypalanej gliny. Wśród masek są zarówno realistycznie oddane ludzkie twarze, jak i wizerunki fantastycznych bestii.
Na elewacjach kaplicy Mariackiej można doliczyć się aż 96 masek i 76 konsol, które stanowią jeden z najbogatszych zespołów ceramicznej rzeźby architektonicznej. Część detalu architektonicznego została wymieniona podczas prac restauratorskich na początku XX w., ale wymieniane elementy architektoniczne wzorowane były ściśle na oryginalnych kształtkach.
Ołtarz główny
Ołtarz główny
Ołtarz został ufundowany przez stargardzkiego krawca Christopha Püttmanna i jego żonę Priscillę de domo Loitz i umieszczony w 1663 r. w odbudowanym ze zniszczeń spowodowanych pożarem z 1635 r. kościele. Jego autorstwo przypisywane jest stargardzkiemu mistrzowi Blume.
Jest to architektoniczny, trójkondygnacyjny ołtarz zwieńczony grupą Ukrzyżowania, z realistycznie przedstawionym ciałem Chrystusa przybitym do krzyża z belkami zakończonymi medalionami z symbolami i imionami ewangelistów oraz figurami Marii i św. Jana przedstawionymi frontalnie, z rękami złożonymi na piersiach. Ołtarz zdobiony uszakami, kartuszami, płaskorzeźbionymi główkami aniołów, snycerskimi ornamentami. Odwrocie ołtarza zdobione polichromią ornamentalną.
Umieszczony w polu głównym ołtarza, wzorowany na sztychu Rembrandta, obraz „Ecce homo” przedstawia scenę prezentacji Jezusa ludowi żydowskiemu przez Piłata. Stargardzki malarz uzupełnił go w lewym dolnym narożniku portretem zbiorowym ośmiu mężczyzn – prawdopodobnie starszych i prowizorów kościoła Mariackiego. W zwieńczeniu umieszczono sześcioboczny obraz „Chrystus Pantokrator” przedstawiający postać stojącego Chrystusa z jabłkiem królewskim w lewej dłoni, otoczonego Arma Christi. Pierwotnie w predelli ołtarza znajdował się trzeci obraz – „Ostatnia wieczerza”. Wszystkie wyszły spod pędzla Heinricha Redtela, podobnie jak jego ojciec Martin i dziad David, pracującego także dla książąt pomorskich. Był on także zięciem twórcy ołtarza.
Na postumentach kolumn flankujących ołtarz w głównej kondygnacji pierwotnie znajdowały się portrety jego fundatorów oraz ich dzieci. Od 1911 do 1945 r. w predelli ołtarza znajdował się obraz ze sceną Ostatniej Wieczerzy. Umieszczono go podczas konserwacji prowadzonej przez rzeźbiarza Ehlerta ze Szczecina, który odpowiadał za snycerkę, i malarza Wildta z Hanoweru. Ich prace sfinansował kolejny stargardzianin, kupiec Eduard Domnick.
Ołtarz został w 1822 r. wymieniony na neogotyckie retabulum projektu Carla Friedricha Schinkla i „zesłany” na emporę. Odnowiony i przywrócony na swoje pierwotne miejsce w 1911 r., przetrwał bez szwanku II wojnę światową, ale z powodu zniszczeń budowli został przeniesiony do kościoła pw. Św. Ducha i powrócił do kolegiaty dopiero po konserwacji w l. 1980–1981.
Malarstwo
W świecie barw
Świątynię zdobią dekoracje malarskie z różnych okresów. Malowidła na sklepieniu nawy głównej – barokowe, powstałe po 1656 r., na filarach i ścianach zrekonstruowane na początku XX w. na podstawie reliktów średniowiecznych. W zakrystii i kaplicach – gotyckie z poł. XV w., a także manierystyczne z poł. XVII w.
Skromniej prezentuje się zbiór malarstwa sztalugowego i nieliczne zachowane witraże figuralne z XIX i początku XX w. Prezentują nie tylko tematykę religijną, ale także wydarzenia z historii miasta i Pomorza. II wojnę światową przetrwało tylko 9 z nich (nie zawsze w całości).
Także po II wojnie światowej świątynia wzbogaciła się o nowe dzieła mistrzów witrażownictwa, a ocalałe historyczne odzyskały blask dzięki konserwacjom i rekonstrukcjom zniszczonych elementów.
Obrazy
sztalugowe
Z pewnością warto zwrócić uwagę na dwa malowane na desce obrazy ołtarzowe, które wykonał stargardzianin Heinrich Redtel, przedstawiciel trzeciego pokolenia rodu malarzy, którzy pracowali także dla dworu książęcego.
Umieszczony w polu głównym ołtarza, Redtel wzorował na sztychu Rembrandta. Scenę przedstawienia Jezusa ludowi żydowskiemu przez Piłata malarz wzbogacił w lewym dolnym narożniku obrazu portretem zbiorowym ośmiu mężczyzn – prawdopodobnie starszych i prowizorów kościoła Mariackiego. Można zatem poznać bliżej mieszkańców Stargardu sprzed 350 lat.
Datowany na 1 ćw. XVIII w. obraz o kształcie trapezu, z bogatą snycerską ramą można zobaczyć nad wejściem do południowej kruchty podwieżowej. Nieznany autor w dolnej części kompozycji widoczni śpiący żołnierze rzymscy przed otwartym pustym grobowcem, a ponad nim unosi się postać zmartwychwstałego Chrystusa osłoniętego białym perizonium.
Polichromie
ścienne
Do cennych zabytków sztuki średniowiecznej należy zaliczyć zachowane w kościele przykłady polichromii ściennych, które zdobią kaplice boczne i zakrystię kolegiaty.
Wśród nich na uwagę zasługuje zespół polichromii wykonanych w 2 połowie XV w. na ścianach kaplicy Mildenitzów. Malowidła umieszczone na ścianie wschodniej przedstawiają Koronację Marii i Zmartwychwstanie Umarłych, ścianę zachodnią pokrywa Boże Narodzenie, zaś Zaśnięcie Marii południową, a na sklepieniu odbywa się Sąd Ostateczny. Na podłuczu autor polichromii umieścił panny mądre i głupie.
Z tego samego okresu pochodzi skryta na ścianie zakrystii polichromia „Chrystus w tłoczni mistycznej”, należąca do popularnych w XIV i XV wieku malowideł o symbolice eucharystycznej, przedstawiająca postać Chrystusa stojącego na górnej desce prasy i obejmującego ramieniem śrubę dociskową w formie krzyża.
W kaplicy Gröninga (św. Andrzeja) warto obejrzeć młodsze o niespełna 300 lat polichromie: Cud przy grobie Elizeusza, Drabina Jakubowa, Wizja Ezechiela, Józef ratujący Egipt przed klęską głodu. Z 1 połowy XVII w. pochodzą malowidła w kaplicy Trzech Króli z symbolicznymi przedstawieniami Życia i Śmierci – stojącej, nagiej młodej kobiety i siedzącego kościotrupa okrytego opończą i z kosą w dłoni.
Polichromie w kaplicach i zakrystii dopełniają malowidła sklepienia nawy głównej – muzykujące anioły. Ich schematycznie, grubą kreską malowane postacie w rozwiewanych wiatrem szatach, przedstawiono w sposób pozwalający podziwiać je z dużej odległości.
Na początku XX w. powstała polichromia sklepienia kaplicy przywieżowej po południowej stronie nawy bocznej, być może oparta na zachowanych fragmentach wcześniejszych malowideł. Przedstawia ona także muzykujące i śpiewające anioły ale na ciemnym tle umownie przedstawionego nieba.
Kolor do wnętrza wnoszą też polichromie szczelnie wypełniające podłucza łuku tęczowego i empory wieżowej, złożone ze splecionych liści i kwiatów akantu, oraz malowidła zdobiące filary i ściany naw z motywem podziału na ciosy na podbiale za pomocą czerwonych fug, które zostały zrekonstruowane na podstawie fragmentów zachowanych w wieży południowej i wprowadzone do wnętrza podczas restauracji świątyni w latach 1905–1911.
Witraże
Nie zachowały się średniowieczne i barokowe witraże, które z pewnością zdobiły dawniej wnętrze świątyni. Obecnie można podziwiać barwne szklane obrazy wykonane na przełomie XIX i XX w.
W 1911 r. do odrestaurowanej świątyni wstawiono w oknach prezbiterium i kaplic bocznych figuralne witraże – dzieła firm Linnemann z Frankfurtu, Lauterbach z Hanoweru i Bouche z Monachium. Fundowali je zamożni mieszkańcy Stargardu, przedstawiciele władz różnych szczebli, a nawet cesarz niemiecki Wilhelm II. Uzupełniły one grupę wcześniejszych prac wykonanych w warsztatach berlińskich. Prezentowały nie tylko tematykę religijną, ale także najważniejsze wydarzenia z historii miasta i Pomorza. II wojnę światową przetrwało tylko 9 przedwojennych witraży (nie zawsze w całości).
Także po II wojnie światowej świątynia wzbogaciła się o nowe dzieła mistrzów witrażownictwa, a ocalałe historyczne odzyskały blask dzięki konserwacjom i rekonstrukcjom zniszczonych elementów.
Ufundowany przez Loisę von Hagen de domo Bonin z Kaliskiej (Schőnberg), a wykonany przez Rudolfa i Ottona Linnemannów z Frankfurtu witraż „Królowa Luiza przybywa do Stargardu”, przedstawia scenę powitania w Stargardzie 25 maja 1798 r. królowej Prus – Luizy, małżonki Fryderyka Wilhelma III, która już za życia stała się legendą.
Luiza, matka dziewięciorga dzieci, w tym dwóch kolejnych królów Prus (Fryderyka Wilhelma IV i Wilhelma, od 1871 także cesarza Niemiec Wilhelma I) była i nadal pozostaje najpopularniejszą z rodu Hohenzollernów, także z powodu swojej postawy w okresie wojen napoleońskich.
Rzeźba
Rzeźba
W 1635 r. wielki pożar spustoszył Stargard. Wielkim zniszczeniom uległa też fara. Spłonął dach, zawaliły się sklepienia nawy głównej. Nie przetrwało także średniowieczne wyposażenie świątyni.
Po odbudowie trwającej dwadzieścia lat fara otrzymała nowe, tym razem barokowe. W XIX w. zostało ono wymienione na neogotyckie. W XX w. przywrócono barokowy ołtarz i zbudowano nawiązującą do niego stylistycznie ambonę.
Upływ czasu nie oszczędzał prac rzeźbiarskich na elewacjach świątyni. Nie można już podziwiać znajdującej się pierwotnie w niszy na zachodniej elewacji północnej wieży rzeźb Maryi i klęczącego przed nią fundatora z modelem kościoła w rękach.
Grupa
Ukrzyżowania
Grupa Ukrzyżowania wieńcząca ołtarz, to prawdopodobnie dzieło stargardzkiego mistrza Blumego, który stworzył cały ołtarz główny w 1663 r.
Scena Pasji z realistycznie przedstawionym ciałem Chrystusa przybitym do krzyża z belkami zakończonymi medalionami z symbolami i imionami ewangelistów oraz figurami Marii i św. Jana przedstawionymi frontalnie, z rękami złożonymi na piersiach.
Płaskorzeźby
z portalu
północnego
Oba ościeża północnego portalu masywu wieżowego zdobią, niestety mocno zniszczone, XIV-wieczne płaskorzeźbione fryzy o tematyce religijnej.
Po lewej zobaczyć można sceny z Księgi Rodzaju – stworzenie człowieka, grzech pierworodny, wygnanie z raju.
Po prawej zapewne umieszczone są przedstawienia ze Starego Testamentu i Nowego Testamentu, a także zarys budowli z ozdobnym gotyckim szczytem, interpretowanej m.in. jako ratusz.
Rzemiosło
Rzemiosło
Drzwi kolegiaty otrzymały okucia i zawiasy kowalskiej roboty. Ich kształty nawiązują do wici roślinnych widocznych na polichromiach we wnętrzu świątyni i udanie wpasowują się w stylistykę gotyku.
Zostały wykonane w działającej od 1958 r. rodzinnej pracowni kowalstwa artystycznego Preiss przez założyciela firmy, Stanisława Preissa.
Promocja Kultury
Biuro Dokumentacji Zabytków w Szczecinie – beneficjent Projektu: „Kolegiata w Stargardzie – perła gotyku zachodniopomorskiego”, który otrzymał dofinansowanie ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego oraz ze środków finansowych Województwa Zachodniopomorskiego w roku 2021.
