Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Krzeszowie

Kościół jest orientowany. Fasada zwrócona ku zachodowi, zakończona dwoma wieżami o wysokości 71 metrów nakrytymi miedzianymi hełmami jest bogato zdobiona kolumnami, pilastrami i rzeźbami, dłuta praskiego artysty Ferdynanda Brokoffa i jego uczniów.

Fasada świątyni jest dziełem o ogromnej sile wyrazu i głębokiej myśli teologicznej. Na jej wystrój składają się trzy grupy tematyczne: w dolnej partii rzeźby świętych, nad nimi przedstawienia Matki Bożej oraz sześć postaci symbolizujących przymioty Chrystusa: „Admirabilis” (Prawdziwy), „Consiliarius” (Rządzący), „Deus” (Bóg), „Fortis” (Mocny), „Pater futuri seaculi” (Ojciec przyszłego wieku) i „Princeps pacis” (Książę Pokoju). Całość fasady wieńczy imponujący Tron Łaski.

Opat Innocenty Fritsch (1655-1734) zlecił wykonanie organów sławnemu wrocławskiemu organmistrzowi – Michałowi Englerowi Młodszemu (1688-1760), budowniczemu 29 instrumentów na terenie Czech i Śląska.

Mistrzowi prace konstrukcyjne zajęły cztery lata. Do użytku liturgicznego instrument został oddany 8 grudnia 1736 r. Organy były wyposażone w 3 manuały i klawiaturę pedałową, 2758 piszczałek, 50 registrów, 14 wiatrownic klapowo-zasuwkowych w kształcie skrzyń, służących do gromadzenia powietrza pod piszczałkami.

Dominującymi elementami we wnętrzu kościoła są monumentalne cykle fresków oraz obrazy płócienne, będące częścią kolejnych kaplic i ołtarzy.

Autorami w obu przypadkach byli doceniani malarze barokowi, w tym Michael Willmann, zwany “śląskim Rembrandtem”, którego dwa obrazy („Dwanaście Sybilli” i “Dwunastu Proroków”) wiszą w nawie poprzecznej.

W celu stworzenia olbrzymiej ilości rzeźb oraz przygotowania elementów snycerskich, przy budowie powstały warsztaty rzeźbiarskie. Zdecydowana większość dzieł związana jest z ołtarzami i przedstawiają świętych, ważnych dla cystersów.

Do najbardziej znanych mistrzów pracujących przy kościele pw. Wniebowzięcia NMP należą: F. M. Brokoff, jego uczeń a później następca A. Dorasil, J. Lachel oraz I. König.

Za kluczowe dzieła należy uznać: stalle (siedziska przeznaczone dla zakonników, autorstwa Brokoffa i Dorasila), zawierające pełne rzeźby m.in. apostołów oraz męczenników, oraz olbrzymi prospekt organowy (autorstwa Dorasila), który skrywa prawie 3000 piszczałek. Jednakże to nie żadne z ich dzieł określa się jako „najcenniejsze”.

Gotycka Pieta, datowana na XV wiek, znajdowała się w kaplicy pw. Krzyża Świętego. Jest ona traktowana jako jeden z najstarszych i najcenniejszych zabytków ruchomych, będących pozostałością Pocysterskiego Opactwa w Krzeszowie.

Ze względu na skutki kasaty klasztornej z XIX wieku, w murach pocysterskiego opactwa ostała się nieznaczna część paramentów liturgicznych.

Do naszych czasów zachowały się przedmioty z XVII – XVIII wieku, które były zamawiane przez kolejnych opatów krzeszowskich. Szczególnymi zabytkami są paramenty liturgiczne, stworzone dla Innocentego Fritscha z okazji 50-lecia ślubów zakonnych opata, przypadającego na rok 1733. Przykładem takiego podarunku jest kielich „Emanuel”. Do dzisiaj zachowała się także kadzielnica wykonana na polecenie Bernarda Rosy. Wśród pozostałych przedmiotów dominują lichtarze.