Kościół św. Józefa w Krzeszowie
explore
Historia
Niezwykła
świątynia
bracka
Kościół bracki pw. Świętego Józefa powstał w latach 1690 – 1696 z inicjatywy opata Bernarda Rosy. Budowla została postawiona na miejscu świątyni pw. Św. Andrzeja Apostoła jako główna siedziba powstałego Bractwa św. Józefa.
Kościół został zaplanowany jako nowa świątynia parafialna, ale także jako główna siedziba dla wciąż rozwijającego się bractwa Świętego Józefa, powstałego w 1669 roku.
Przewidywane funkcje w olbrzymim stopniu wpłynęły na charakter budynku i jego wystrój. Prostota przekazu i jego treść miała wspomagać kaznodziejów w głoszeniu Słowa Bożego i ewangelizacji wiernych. Polichromie we wnętrzu ukazują przybywającym historię Józefa i Świętej Rodziny.
Kościół w swoim wystroju został podporządkowany Opiekunowi Chrystusa, bowiem na każdym kroku widzowi przy pomocy przedstawień malarskich czy rzeźbionych przedstawiana jest postać św. Józefa i jego udział w Historii Zbawienia.
gigapanorama
Część większej historii
Dzieje krzeszowskiego opactwa, w tym także powstania wczesnobarokowego kościoła brackiego pw. Św. Józefa, nierozerwalnie związane są z historią Śląska. Fundacji dokonał książę, pochodzący z dynastii najstarszego syna Bolesława Krzywoustego – Władysława. Czas największego rozwoju oraz budowy drugiej świątyni opackiej, powstałej jako „Dom Łaski Maryi”, wynikał z rywalizacji katolików oraz protestantów. W końcu kres istnienia konwentu nastąpił w wyniku edyktu króla pruskiego, który w 1810 r. zamknął większość klasztorów na Śląsku.
Architektura
Niepozorna
perła
Prosta bryła kościoła w żaden sposób nie zapowiada tego co czeka w jego wnętrzu.
Prosta fasada zdecydowanie ustępuje przed frontem pobliskiego dawnego kościoła klasztornego pw. Wniebowzięcia NMP. Bardziej dociekliwi dostrzegą jednak subtelne nawiązanie do jezuickiego kościoła Il Gesu Najświętszego Serca Pana Jezusa w Rzymie.
Kościół ułożony jest na linii północ – południe, zaniechując tym samym tradycji orientowania. Na fasadzie świątyni widnieją rzeźby przedstawiające Świętą Rodzinę. Maryja (po lewej stronie) ma pod stopami księżyc. Chrystus w centrum, w dłoni trzyma jabłko królewskie – symbol władzy, drugą ręką błogosławiąc ludzi. Pod Nim zapisano złotymi cyframi rok poświęcenia kościoła (1696).
Symetrycznie do Maryi przedstawiono Józefa, trzymającego gorejące serce. Pierwotnie świątynię zaplanowano z dwoma wieżami, które ostatecznie runęły w trackie budowy w 1693 roku. Finalnie kościół nakryto dwuspadowym dachem a fasadę w XVIII wieku zakończono attyką.
Budowla
dla czci
Świętej
Rodziny
Architektonicznie kościół podporządkowany jest malowidłom ściennym, które towarzyszą widzowi na każdym kroku. W celu wyeksponowania zdecydowano się na kilka rozwiązań, które razem w swoim czasie tworzyły innowacyjne dzieło.
Wnętrze to przykład kościoła halowo – emporowego, w którym do czynienia mamy z jedną nawą, a rzędy kaplic tworzą iluzję wnętrza trójnawowego. Kościół został zbudowany na planie prostokąta z prezbiterium w kształcie absydy.
Ułożenie budowli na linii północ – południe oraz rzędy pełnołukowych, gigantycznych okien zamontowanych na wysokości empor – zarówno po stronie wschodniej jak i zachodniej – sprawiają, że kościół ten jest doskonale oświetlony pomimo braku żyrandoli zwisających ze sklepienia.
Zabieg ten ułatwia eksponowanie malowideł. W celu doświetlenia fresków na sklepieniu kolebkowym, zastosowano lunety, które także ozdobione są polichromiami.
gigapanorama
Więźba
dachowa
Więźba dachowa i sam dach świątyni kościoła brackiego pw. św. Józefa są bardzo proste – nawę główną świątyni pokrywa dwuspadowy dach, pokryty blachą miedzianą.
Mało skomplikowana konstrukcja trzypoziomowej więźby dachowej umożliwiła w XX w. przechowywanie na strychu krzeszowskiej świątyni zbiorów Wielkiej Biblioteki Pruskiej. Około 500 skrzyń, będących częścią tzw. „berlinki”, do Krzeszowa zostało przetransportowanych pod koniec II wojny światowej.
Po zakończeniu konfliktu została zabezpieczona i wywieziona do Krakowa, najpierw do klasztorów Oo. Dominikanów i Franciszkanów, a następnie do Biblioteki Jagiellońskiej, gdzie znajduje się do dzisiaj.
Ołtarz główny
Ołtarz
główny
Drewniane wyposażenie świątyni pw. św. Józefa jest niewielkie, aby nie przysłaniało fresków.
Doskonałym przykładem jest ołtarz główny, który nie przysłania rozciągającej się na ścianach prezbiterium polichromii przedstawiającej Radość z Pokłonu Trzech Króli. Drewniana konstrukcja przechodzi w późny odłam baroku–rokoko.
Figury Trójcy Stworzonej – od lewej Maryi, Emanuela i Józefa – są dłuta Józefa Lachela z 1775 roku. Starsze jest tabernakulum, pochodzące z rozebranego gotyckiego kościoła klasztornego. Po bokach w oszklonych gablotach znajdują się relikwie świętych. Na płóciennym antepedium ołtarza znajduje się obraz przedstawiający Pokłon Pasterzy.
Malarstwo
Śląska
Kaplica
Sykstyńska
Michał Willmann – „Śląski Rembrandt” w ciągu trzech lat stworzył ponad 50 polichromii ściennych, które zdobią wnętrze kościoła brackiego.
Mnogość tych przedstawień w jednym miejscu sprawia, że krzeszowska świątynia jest największym zbiorem fresków w Europie Północnej, a siedziba bractwa św. Józefa nazywana jest popularnie „śląską Kaplicą Sykstyńską”.
Polichromie ścienne w świątyni pw. Św. Józefa nawiązują swoją treścią do postaci patrona. Wśród licznych przedstawień, w nawie głównej można wyróżnić dwa cykle: 7 radości Św. Józefa oraz 7 smutków Św. Józefa, które po połączeniu przedstawiają historię Opiekuna Św. Rodziny od momentu zaślubin z Maryją do Chwały pośmiertnej Świętego.
Na sklepieniu malarz przedstawił Przodków Świętej Rodziny począwszy od Abrahama. Poza freskami narracyjnymi, w kościele jest także mnóstwo polichromii dekoracyjnych: motywów anielskich i ornamentów roślinnych.
Drzewo
genealogiczne
Chrystusa
Cykl fresków na sklepieniu nawy głównej kościoła brackiego pw. św. Józefa przedstawia Drzewo Genealogiczne Chrystusa.
Całość swój początek ma nad emporą organową w postaci wizerunku Abrahama i Izaaka, leżącego na pniu – jest to symboliczne nawiązanie do początku genealogii. Zakończenie znajduje się na ścianach prezbiterium, gdzie Willmann przedstawił Apostołów – Piotra i Pawła – symbolizujących Kościół Powszechny.
W przypadku sklepienia występuje ścisła współpraca, bowiem na potrzeby doświetlenia sklepienia wprowadzono lunety – trójkątne wcięcia, których powierzchnię następnie wypełniły polichromie.
gigapixel
7 radości
św. Józefa
Główna część historii św. Józefa została zobrazowana na ścianach bocznych nawy głównej. Po stronie zachodniej kościoła przedstawiono siedem radości św. Józefa, które przez promienie słoneczne oświetlane są wraz ze wschodem słońca. Uzupełnieniem wątków przedstawionych we freskach są sceny przedstawione na podłuczach i antepediach, będących w bezpośrednich sąsiedztwach centralnych przedstawień.
Pierwsza radość św. Józefa to zaręczyny z Maryją. Na fresku zaręczeni zostali przedstawieni razem w chwili błogosławieństwa przez kapłana. Józef w lewej ręce palmę – symbol czystości, drugą dłoń wyciągając w stronę Maryi. Aniołowie obsypują parę wieńcami i bukietami kwiatów, a nad nimi unosi się Duch św. pod postacią gołębicy, będący ilustracją słów: Duch Święty zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego osłoni Cię (Łk 1, 35).
7 smutków
św. Józefa
Naprzeciwko siedmiu radości św. Józefa znajduje się cykl polichromii ściennych obrazujący siedem smutków Opiekuna Świętej Rodziny. Podobnie jak w przypadku innych fresków, także te oświetlane przez promienie słoneczne.
Ze względu na umiejscowienie tych przedstawień na ścianie wschodniej w nawie głównej – słońce eksponuje je w godzinach popołudniowych do momentu zachodu. Uzupełnieniem wątków przedstawionych we freskach są sceny przedstawione na podłuczach i antepediach, będących w bezpośrednich sąsiedztwach centralnych przedstawień.
Malarstwo
sztalugowe
W kościele brackim pw. św. Józefa dominują polichromie ścienne autorstwa Michała Willmanna. To freski pokrywają niemalże całą powierzchnię ścian. Obrazy płócienne widniejące dzisiaj w świątyni są jedynie przechowywane.
Były tworzone na zamówienie opactwa i realizowane z myślą o propagowaniu kultu Opiekuna Świętej Rodziny czy Męki Chrystusa. Wśród nich można odnaleźć dzieła takich twórców jak Michał Willmann, Marcin Leistritz czy Johann Classens.
Rzeźba
Świętych
obcowanie
W kościele brackim pw. św. Józefa występuje niewiele przedstawień rzeźbionych. Jest to spowodowane przesunięciem punktu ciężkości na przedstawienia malarskie, które tworzyły biblię pauperum i były wykorzystywane do ewangelizowania ludności przybywającej do świątyni.
W celu podkreślenia malowideł zdecydowano ograniczyć drewniane wyposażenie do niezbędnego minimum, tak aby nie ograniczać widoczności. Wśród nielicznych dzieł rzeźbiarzy należy wymienić XVIII w. ambonę oraz ołtarz główny z rzeźbami Georga Schröttera.
Ambona
Drewnianą konstrukcję wykonał Antoni Jörg. Została stworzona pomiędzy 1700 a 1707 r. Na baldachimie widoczna jest Trójca Święta. Na szczycie znajduje się Bóg Ojciec w otoczeniu aniołów, nieco niżej gołębica – symbol Ducha św., a na podniebiu umieszczono monogram IHS, symbolizujący Chrystusa.
Na koszu są cztery płaskorzeźby przedstawiające sceny z życia Św. Józefa: Pan Jezus pomaga rodzicom w pracy; Adoracja Dzieciątka; Ucieczka do Egiptu; Anioł budzi św. Józefa, aby ten uciekał do Egiptu. Na samym dole kosza umieszczono herb opactwa krzeszowskiego oraz herb bractwa św. Józefa. Przedstawia alegorię kościoła walczącego razem z dewizą: Pro Deo et Ecclesia czyli Bogu i Kościołowi.
Rzemiosło
Oprawa
liturgii
Ze względu na skutki kasaty klasztornej z XIX wieku, w murach pocysterskiego opactwa ostała się nieznaczna część paramentów liturgicznych.
Do naszych czasów zachowały się przedmioty z XVII – XVIII wieku, które były zamawiane przez kolejnych opatów krzeszowskich. Szczególnymi zabytkami są paramenty liturgiczne, stworzone dla Innocentego Fritscha z okazji 50-lecia ślubów zakonnych opata, przypadającego na rok 1733. Przykładem takiego podarunku jest kielich „Emanuel”. Do dzisiaj zachowała się także kadzielnica wykonana na polecenie Bernarda Rosy. Wśród pozostałych przedmiotów dominują lichtarze.
Promocja Kultury
Parafia Rzymskokatolicka pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z siedzibą w Krzeszowie – beneficjent Projektu: „Cyfryzacja Pomnika Historii – Kościoła św. Józefa w Krzeszowie – Perły Europejskiego Baroku – etap II”, który otrzymał dofinansowanie ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
